Barbara Van Rompaije haalt in februari 1626 opgelucht adem. Want dan legitimeert de Raad van Brabant de onwettige zoon die zij heeft met jonker Jacques Sanglier, heer van Opdorp. Daarmee is de toekomst van de baby veilig gesteld.
De transcriptie van de Legittimatie waaruit dit blijkt, valt trouwens zomaar in mijn mailbox. Afzender: Paul Peeters uit Werchter, een gepassioneerd genealoog. De Van Rompaeys danken je, Paul!
Jonkheer Jacques Sanglier
Wie Barbara Van Rompaije is, weet ik helaas nog niet, want ze laat geen sporen van haar afkomst na – noch in de akte, noch in de parochieregisters.
Jacques Sanglier is wel gekend: hij is de Heer van Weez en Sart. En die van Opdorp, een erfenis van zijn grootvader, ridder Theodorick de Liefvelt. Opdorp verkoopt hij trouwens rond 1630 na een rechtszaak, in de nasleep van Theodoricks collaboratie met de Nederlanden tegen de Spaanse bezetter.
Maar goed, in 1626 is Jacques Heer van Opdorp en richt hij een verzoek tot de Raad van Brabant. Dat is het hoogste rechtscollege van het hertogdom Brabant, dat ook de zaken afhandelt waarin edelen betrokken zijn. In het geval van Jacques: willen jullie mijn bastaardzoon legitimeren?
Baby Jacques Sanglier
Naar de aard van de relatie tussen jonker Jacques Sanglier en Barbara Van Rompaije tasten we in het duister. Maar feit is dat in de parochieregisters van Sint-Michiel en Sint-Goedele hun namen twee keer als ouders opduiken: in 1623 en 1625. Dan doopt de pastoor een baby, die telkens Jacques’ voornaam meekrijgt: Jacobus Sanglier.
Illegit(im)(us) – Jacobus filius Jacobi Sanglier, Barbarae Van Rompaij, suscep(tores)
Thomas van Meyensteen, d(omicil)la Anna Swerts.
Illegit(im)(us) – Jacobus filius Jacobi Sanglier, Barbarae Van Rompay, susep(tores)
d(omicel)lus Joannes
Oytmoedige supplicatie
De eerste baby overlijdt hoogstwaarschijnlijk jong, maar met de tweede zit vader Jacques in zijn maag, want hij vraagt om die ook wettelijk te legitimeren.
De legitimatieakte die dit bevestigt, begint rechttoe-rechtaan – na de majesteitelijke aanspreking:
Aanhef van de legitimatie-akte van de onwettige zoon van Jacques Sanglier en Barbara Van Rompaije.
"Wij hebben ontfangen die oytmoedige supplicatie van joncker Jacques Sanglier, heere van Opdorp, etc(eter)a, inhoudende dat hij noch tegenwoordich jongman wesende ende ongebonden, heeft eenen sone verweckt aen jouffrouwe Barbara Van Rompaije, oijyck jonge dochter, ende oversulcx bijde vrij persoonen ende buyten houwelijck [...]"
Bij de reden van zijn vraag wordt het al wat moeilijker:
"welcken zone den suppliant in teecken van affectie heeft gegeven zijnen voors(chreven) naem Jaecques ende dijen alsoo geerne soude voeden ende opbrengen in deuchden onder onse gehoorsaemheyt om hem t' sijnder tijt te mogen beneficieren soo vele ende verre die voors(chreve) vaederlijcke affectie haer strecken sal, doch alsoo het gebreck sijnder voorverhaelde geboorte hem soude mogen obsteren in eenigen staet, daertoe den suppliant hem soude mogen begeven, des hem noch ter tijt onbekent is, als wesen(de) den voornoempden zone luttel meer als een jaer oudt, [...]"
Lees: de baby van iets meer dan een jaar oud draagt al zijn naam, maar kan niet erven omdat hij een onwettig kind is. Bovendien:
"daerbij gevuecht dat den selven commende tot ouderdom van verstande ende discretie ende wetende het voors(chreven) gebreck hem daer door soude mogen soo descouraigeren, dat hij suppliant ale moyte ende cost van leeringe ende nutte oeffeninge te vergeeffs soude doen om hem tot eenigen eerlijcken staet te brengen [...]"
Kortom: Jacques’ moeite om hem als zijn zoon op te voeden, zou tevergeefs zijn, als die vroeg of laat ontdekt dat hij een bastaard is.
De rest van de akte bestaat uit een pak gezwollen ambtenarees dat de vraag van jonker Jacques inwilligt en hem de kost hiervoor aanrekent.
Meter wordt echtgenote …
Anne Swerts, de meter die bij beide onwettige kinderen in het doopregister opduikt, maakt de zaak vreemder dan ze op het eerste gezicht lijkt.
Want op 2 augustus 1627 trouwt Jacques Sanglier met haar – ook al zijn ze tweedegraadsverwanten:
Anne is bovendien niemand minder dan de gouvernante van Jacques! Dat blijkt uit de inventaris van de officialiteit van het aartsbisdom Mechelen. Het is de kerkelijke rechtbank waarmee de bisschop inbreuken tegen de katholieke leer in zijn bisdom kan laten onderzoeken en bestraffen. En Jacques en zijn gouvernante bleken zowaar vlees gegeten te hebben in de vastenperiode:
Jacques en Anne kregen geen kinderen, zo meldt Jan Caluwaerts me. Hij duikt hiervoor in de manuscripten van Jean-Baptiste IV Houwaert, een zeventiende-eeuwse Brusselse schepen (1626-1688). Die stelde een immens werk op met historische en genealogische informatie uit de Brusselse archieven: het Fonds Houwaert.
In de genealogie van de familie Liefvelt noteert Houwaert aan de linkerkant dat Adriana de Liefvelt getrouwd is met Jaques Israel Sanglier, en tekent hij diens wapenschild: drie everzwijnen.
Aan de rechterkant staat hun zoon, ‘onze’ Jacques Sanglier, geboren in Keulen:
- 1ste huwelijk met Anna Swerts, kinderloos (s.l. = sine libris);
- 2de huwelijk met Margaretha de Gindertalen.
Hertrouwd én gepluimd
In 1645 vind ik in de Brusselse parochieregisters van Sint-Gorik (Saint-Géry) inderdaad die tweede trouw:
Marguerite laat er geen gras over groeien om Jacques’ fortuin veilig te stellen aan háár kant van de familie. Want een maand na hun trouw schenkt Jacques zijn deel van de vijvers in Sint-Amands, die hij erfde van zijn grootvader Thierry de Liefvelt, al aan de kinderen van Marguerites zus (die getrouwd is met kapitein Alexander Hoefnagel):
En een jaar later stelt ze de rest van het bezit veilig in hun gezamenlijke testament:
Een zekere Catherine Van den Bossche gaat hiermee niet akkoord, zo blijkt uit een proces van 1657 voor het Leenhof van Brabant. Daarin eist ze de helft van de heerlijkheid Weez op van Jacques’ tweede echtgenote Van Ghindertalen:
"Geubels, pour sa femme Catherine Van den Bossche, suppliant c. Marguerite Van Ghindertaelen, veuve de Jacques Sanglier, rescribente. Revendication par le suppliant de la moitié de la seigneurie de Wees, près de Genappe, à titre d’héritier d’Anne Sweerts, première femme de Jacques Sanglier. Décidé le 17 octobre 1657."
Ze wordt uiteindelijk in het gelijk gesteld, zo blijkt uit een oude beschrijving van de Heerlijkheid Wez. Want in 1661 schenkt Marguerite de helft van Wez aan Alexander Hoefnagel, en de andere helft aan Catharine Van den Bosch. Zij blijkt trouwens de halfzus te zijn van … Anne Swerts, Jacquese eerste vrouw.
Het blijft toch merkwaardig hoe vanuit ons perspectief tijdens het ancien régime dorpen verhandeld worden als koopwaar!
De Zeven Geslachten van Brussel
In zijn trouwjaar treedt Jacques ook toe tot de prestigieuze Zeven Geslachten van Brussel. Dat las u hierboven in het manuscript van Houwaert trouwens ook al:
Het basisprincipe van de Zeven Geslachten is eenvoudig: hoe zorg je ervoor dat macht en rijkdom telkens naar je terugvloeien? Door ze nooit uit handen te geven. Zo bepalen zeven patriciërsfamilies vijfhonderd jaar lang het reilen en zeilen van Brussel , een privilege dat hertog Jan II van Brabant in 1306 bekrachtigt.
De zeven clans kiezen uit hun eigen midden de ‘juiste’ mensen voor alle belangrijke mandaten van de wetgevende, rechterlijke, economische en uitvoerende macht:
- burgemeester
- schepenen (die besturen én recht spreken)
- deken van de lakengilde (de belangrijkste gilde)
- penningmeesters en schatbewaarders
- kapitein van de burgerwacht
- opperopzichter van de schuttersverenigingen
Het ‘toelatingsexamen’ om tot deze oligarchie toe te treden? Niét werken.
Letterlijk: men mag geen ambacht uitoefenen en moet uitsluitend van rentes leven. En uiteraard aantonen (‘preuve van afkomst’) dat men afstamt van een van de zeven families – via vaders- of moederskant. Zo sluipen trouwens voortdurend nieuwe familienamen binnen. Al mogen alleen mannelijke katholieke Brusselse burgers toetreden tot de Zeven Geslachten. En voor hun onechte kinderen blijft de deur potdicht.
Jacques Sanglier verwerft aanzien
Hoewel het aanvankelijk alleen om welstellende families gaat, worden ook edellieden, ridders en dorpsheren niet geweerd – zolang ze maar poen hebben. En die heeft jonker Jacques Sanglier, net als de juiste afstamming. Want via zijn moeders kant (de Liefvelt) is hij de kleinzoon van Marie Herdinck. En zij is een telg uit het nageslacht van Engelbert Herdinck, Brussels schepen in 1492, 1497, 1502 en 1507 – en lid van de Coudenberghs, een van de Zeven Geslachten.
Geld doet de wereld draaien. En dat klopt, maar het moet wel door iemand gegenereerd worden: de ambachtslui. Logisch dat degenen die hén in hun macht hebben – de gilden, die zich verenigen in Naties – ook een deel van de koek willen. En die krijgen ze, na het nodige bloedvergieten, ook van de Zeven Geslachten. Al zijn die niet op hun achterhoofd gevallen bij de verdeling van de postjes tussen Geslachten en Naties:
- burgemeester vs. tweede burgemeester
- zeven schepenen vs. zes raadsleden
- deken vs. tweede deken van het lakengilde
Kortom: komt puntje bij paaltje en moet er gestemd worden? Dan trekken de Geslachten het laken altijd weer naar zich toe. En daar worden hun leden, zoals Jacques Sanglier, lid van het geslacht Coudenbergh, alleen maar beter van.
Tot de Franse revolutionairen aan die machtspositie een einde maken. Wel, op papier toch.
